Prof. Dr. Selva Demiralp | Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Getty ImagesSene başından beri yaklaşık 90 ülkenin merkez bankası faiz artışına gitti.
Bu ülkelerin de yaklaşık yarısı tek seferde en az 75 baz puan, yani deneyim ettikleri enflasyonun yaklaşık onda biri kadar faiz artışına gittiler.
Hafta içinde ABD Merkez Bankası FED’in 75 baz puanlık son faiz artışından bir gün sonra ise TCMB 100 puanlık bir faiz indirimine gitti.
Dünyanın geri kalanı “büyüme kıymetine enflasyonla mücadele” tercihi yaparken, Türkiye “enflasyon değerine büyüme” ile tercihini bunun tam karşıtı istikamette kullanıyor. Bu türlü bir alternatif var mı? Dünyanın geri kalanı büyümeyi bizim kadar istemiyor olabilir mi?
Enflasyonla uğraş için epey ülke faiz artırırken biz ısrarla faiz indirimlerine devam ediyorsak ve bunun sonucunda enflasyonumuz onlardan kat kat üstteyse ‘Nerede yanılgı yaptık? Onlar bizim bilmediğimiz neyi görüyor da faiz artırıyor?’ diye sormakta yarar var.
Bu sorulara en net yanıtı Çarşamba günkü basın toplantısı sonrasında faiz artışının münasebetlerini anlatan FED Lideri Jerome Powell veriyor.
Şöyle diyor Powell:
“Yüksek faiz sonucu yavaşlayan büyüme ve zayıflayan istihdam piyasası, hizmet ettiğimiz halk için zahmetlidir. Lakin bu kasvet, fiyat istikrarı sağlamayı beceremeyip sonrasında tekrar efor vermenin yaratacağı badire kadar büyük değildir.“
FED, sene başından beri yaptığı faiz artışlarının ekonomiyi yavaşlatma riskine karşı daha fazla faiz artışına gitmemek ve hatta bir an evvel faiz indirimlerine başlamak konusunda piyasaların ağır baskısı altında.
Powell’ın yanıtı bu baskılara bir yanıt niteliğinde. Bugün başladığımızı işi yarım bırakır fiyat istikrarını sağlayamazsak ileride daha büyük bir bedel öderiz diyor ve geri adım atmıyor.
Enflasyonu düşürme ismine evvel faiz artırımlarına gitmek, sonrasında gelen baskılar sonucu kâfi sabrı gösteremeyip yarı yolda faiz indirimlerine başlamak ve nihayetinde daha yüksek bir enflasyonla yüzleşmek bu topraklarda hayli aşina olduğumuz bir kavram. Bugün geldiğimiz noktada ise artık usulen de olsa faiz artışı bile kelam konusu değil.
Bizimle birebir kümeye girebilecek ülkelerde ve hatta savaşın ortasındaki Rusya’da bile enflasyonun bizden 65-70 puan daha düşük olması da tesadüf değil.
İşin acı tarafı, 2021 son çeyreğinden bu yana ekonomiyi desteklemek için faizler düşürülüp enflasyon 60 puan üzerinde artarken mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış işsizlik yalnızca 1 puan azalmış.
Çünkü bir taraftan verilen tüm takviyeler ve kaynak transferleri ile iktisat canlı tutulmaya çalışılırken öbür yandan enflasyon büyüme üzerinde daraltıcı tesir yapıyor ve istihdamı aşağı çekiyor.
Herkes ister ki büyüme olsun, pasta büyüsün, herkesin pastadan aldığı dilim artsın.
Ancak enflasyonu göz gerisi edip enflasyonu dizginleyici siyasetler uygulamazsanız bu dönüp dolaşıp ekonomik büyümeyi vuruyor. Enflasyonist ortamda büyüme olsa bile gelir dağılımı bozulduğu için dar gelirli kesitler bunu hissedemiyorlar. Pastadan aldıkları dilim büyümek şöyle dursun küçülüyor.
Powell ve gıyabında enflasyonist baskıları bertaraf edebilmek için faiz artışına giden merkez bankalarının temel münasebeti bu.
ENFLASYONUN MALİYETİ VE FAİZ ARTIŞININ MALİYETİ
Merkez bankaları karar alırken iki maliyeti karşılaştırıyorlar. Bunlardan birincisi faiz artışının getirdiği maliyet. Faiz artışı borçlanma maliyetini artırmak suretiyle talebi yavaşlatır. Talepteki yavaşlama enflasyonist baskıları aşağı çeker. Öte yandan üretimdeki yavaşlama istihdam kaybına sebep olur ki Powell’ın bahsettiği ıstırap da bu. Fakat tekrar Powell’ın basın toplantısında bahsettiği üzere:
“Keşke enflasyonu düşürmenin acısız bir yolu olsaydı, fakat maalesef yok.”
Sıkı para siyasetinin maliyetini terazinin bir kefesine koyan merkez bankaları öteki kefeye ise sıkı para siyaseti uygulamayıp enflasyonun denetimden çıkmasının yarattığı maliyeti koyuyorlar. Zira nasıl ki faiz artırımı ekonomiyi yavaşlatıyorsa enflasyon da ekonomiyi yavaşlatıyor ve istihdam kaybı yaratıyor. Daha da kıymetlisi enflasyon sebebi ile gelen istihdam kaybı kalıcı oluyor.
Enflasyon, ekonomiyi boğarak ve denetimsiz bir halde yavaşlatır. Alım gücünü eritir, halkı fakirleştirerek talebi zayıflatır. Yavaşlayan üretim istihdam kaybını beraberinde getirir.
Enflasyon sebebiyle gelen zoraki yavaşlamanın, faiz artırımı yolu ile gelen denetimli yavaşlamadan kıymetli bir farkı vardır. Faiz artırmak sureti ile soğuyan iktisat en son olarak enflasyonu aşağı çeker. Enflasyon sebebiyle yavaşlayan bir iktisatta ise enflasyon asılı kalır, kendi kendine düşmez.
Yani her iki senaryoda da iktisatta bir yavaşlama kaçınılmaz iken ortadaki temel fark “fiyat istikrarı” dır. Fiyat istikrarı getiren “kontrollü yavaşlama” merkez bankasının sürdürülebilir büyümeye vereceği en değerli katkıdır.
Çünkü fiyat istikrarı düşük faiz ve makroekonomik istikrar getirir. Kalıcı düşük faiz ve istikrar yatırım iştahındaki artışı, bu da potansiyel büyüme oranında ve istihdamda artışı takviyeler.
Oysa enflasyon sebebiyle yavaşlamak zorunda bırakılan bir iktisat üretim kapasitesinde misal bir artış yaşayamaz. Bir öbür deyişle, enflasyon yalnızca bugünkü büyümeyi vurmakla kalmaz, ülkenin ileriye yönelik olarak üretim ve istihdam artışı yaratacak imkanlarını da baltalar.
İşte bu sebeple sıkı para siyaseti ile enflasyonun önüne geçmek ve sıkı para siyasetinin maliyetine katlanmak 90 ülke tarafından “daha az maliyetli” bir tahlil olarak görüldüğü için tercih edilmektedir.
Enflasyonu düşürmek merkez bankasının işidir. Merkez bankası en az maliyetli tahlili sunduktan sonra bu maliyeti kimin omuzlanacağı ise siyasi otoritenin kararıdır.
İçinde yaşadığımız yüksek enflasyonla er ya da geç yüzleşeceğimiz gerçeğinden yola çıkarak ekonomik programlarını açıklayan muhalefet partilerinin transfer ödemelerine, işsizlik sigortasına, dolaylı vergilerin azaltılmasına dair planları sıkı para siyasetinin maliyetini düşürmesi açıdan bilhassa değerli.